Tuesday, April 04, 2017

Bilinç ve Farkındalık

Bilinç ve Farkındalık
Ali R+ SARAL

Situation awareness (durumsal farkındalık) sistem kullanımı/işletimi/kontrolünde önemli bir kavram.  Hava trafik kontrolü, uçak, her türlü taşıt, ağır vasıta/makina kullanımında kazaları önleyen en önemli unsur, operatörün/kullanıcının içinde bulunduğu durumun farkında olmasıdır.

Bir şeyin/durumun bilincinde olmak onun farkında olmaktan farklı bir şeydir.  Bir şeyin/durumun bilincinde olmak yalnız yüzeysel durumun değil ona ilişkin daha soyut, üst seviyede bilgilerin, geçmiş olayların farkında olmaktır[3].  Bunu sağlayan, o duruma ilişkin contextte(bağlamda) bulunan uzun dönem belleği bilgileriyle gerekli ilişkilerin kurulmuş olmasıdır.  Gündemdeki konuyla bu ilişkileri kuransa working memory(çalışma belleği)’dir[2].  (Çalışma belleği ifadesini sabit bir grup bellekten çok çeşitli belleklere erişip kontrol eden, onları devreye sokup çıkaran bir mekanizma olarak düşünmek gerekir.)

Algılanan görsel/işitsel/episodik(hikayesel) olgular bir giriş bufferına(ara belleğine) alınır[2].  Giriş ara belleği short term memory(kısa dönem belleği) içinde yer alır.  Çeşitli amaçlı giriş ara bellekleri bir yıldız takımı gibi çalışır.  Aynı olayın ses/görüntü/temas  özelliklerini ayrı ayrı ama ilişki içinde kaydederler.  Giriş ara bellekleri kısa dönem belleklerin birer özel halidirler.  Bunların kısa dönem bellek ile bağlantısı açıp kapanabilir.  Tam kapama durumunda, örn. uykuda hiç bir şey (görece) görmez/işitmez oluruz.

Çalışma belleği kontrol mekanizması giriş ara belleklerini açıp kapar.  Çalışma belleği kontrol mekanizması ile yakın ilişki içinde attention(dikkat) mekanizması çalışır.  Belirli bir konuya focus(odak)’lanıldığında  diğer konular çalışma belleği dışına çıkar[4] ve geçici olarak unutulur(bilinç dışında tutulur).  Eğer giriş ara bölgesindeki bir bilgi yeterince tekrarlanıp uzun dönem bellek ya da 15-20 sn.’lik kısa dönem belleğe yazılmamışsa çalışma belleği işini bitirip geri döndüğünde giriş ara belleği silinmiş olabilir.

Bu plansız silme kazasının gerçekleşmemesi için giriş ara belleğindeki olaya geçici de olsa odaklanmak, ilişkisel/duygusal olarak ona ilişkin bilinci az da olsa artırmaya çalışmak gerekir.

Farkındalık bilinç dışı bir olgudur.  Bilinç odaklanılan attention window(ilgi penceresi) ile ilişkilerin kurulmasıdır[3].  (subconscious)biliçdışı bilinçle yönlendirilebilir[1].  Situation awareness(Durum farkındalığı) algılama penceresindeki unsurların otomatik olarak, eldeki imkanlar çerçevesinde azar azar ilişkilendirilmesi ile biliçaltı bir farkındalığın oluşturulmasıdır.

References:
[1] Markus Kiefer* Executive control over unconscious cognition: attentional sensitization of unconscious information processing,  Front Hum Neurosci. 2012; 6: 61.
[2] Nelson Cowan* What are the differences between long-term, short-term, and working memory? Prog Brain Res. 2008; 169: 323–338.
[3] R LlinásU RibaryD Contreras, and C Pedroarena The neuronal basis for consciousness. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 1998 Nov 29; 353(1377): 1841–1849.

[4] Peter Jonas and Gyorgy Buzsaki (2007); “Neural inhibition”, Scholarpedia, 2(9):3286.