Saturday, December 17, 2016

Görsel Algı Modalitesinin Bazı Otomatik İşlevleri

Görsel Algı Modalitesinin Bazı Otomatik İşlevleri

Yaşlı annem Süheyla SARAL'la mutfakta birlikte yemek yaparken ona yapmakta olduğumuz yemeğe ne kadar su koyacağımı sordum.  Tencereye bir miktar su koyduktan sonra uzaklaştı ve bana 'BAK!' dedi. 

'Göz kararı' görme modalitesini kullandığımız otomatik süreçlerden birisi...  Bana kalsa yarım bardak vb şekilde ölçerek yapacağım bir işi annem göz kararı ile yapmayı öğretti bana.

Aslında 'göz kararı' yalnızca görme modalitesine ait değil.  Ölçemeyeceğimiz içinden çıkamayacağımız çok değişkenli durumlarda 'geçmişe bakmak', geçmişte benzer bir durumda neler yapıldığını hatırlamak sık sık başvurduğumuz bir insani otomatik süreç.

Bir diğer örnek, her gün yaptığımız kapı kilitleme, musluk kapama vb. işlemleri.  Kapıyı kapatırken kısa bir süre focus olmak, diğer her şeyi dışlayıp anahtar ya da kilide bakmak gerekir.  Daha sonra kapıyı kapattım mı tereddütüne kapıldığımızda kapıyı kapatırken odaklanmış olduğumuz görüntü kısa bir süre gözünüzün önüne gelir.  Bu tamamen bilinçsiz ve otomatik bir süreçtir.  Eğer kapıyı kapatırken başka şeyler düşünüp iradenizle dikkatinizi toplamazsanız otomatik olarak kilitleme sırasındaki görüntüyü hatırlayamazsınız.  Terereddüte
düşersiniz.

Bir diğer örnek, kaybettiğiniz bir şeyi bulmaya çalışıp, nereye koyduğunuzu bir türlü hatırlayamamanız durumu.  Görsel kayıtlar bilincin kontrolündeki working memory (iş görme belleği)'de gözlere ilişkin algılama tamponundaki bilgisel şekilleri değişir.  Bunlara zaman ve yer bilgisi eklenir.  Bu halleri ile episodik (hikayesel) belleğe katılmış olurlar.  Eğer bilinç yoksa, yani otomatik süreçler görüntüyü görüntü tamponundan almışsa, görüntü (short term memory) kısa dönemli belleğe gider.  Kısa dönemli bellek adı üstünde içindeki verileri kısa dönem tutabilir,
tazelenmedikçe. 

Görsel modalitenin farklılığı sessel, dokunmasal ve diğer modalitelere göre daha uzun sürelerde dayanmasıdır.  Ayrıca, kısa dönem belleğe bilinç dışında gelen görüntülerin belirli bir kısa miktar tekrardan sonra uzun dönem belleğe yazıldığı deneylerle ispat edilmiştir.  Uzun dönem belleğe bilinçsiz yazılan bu görüntüler hatırlanamaz, yalnızca tekrar gösterildiğinde ya da benzer unsurlarla anımsanabilir.

Kaybettiğiniz bir şeyi nereye koyduğunuzu ya da nerede unuttuğunuzu hatırlamaya çalışırken ilk olarak zaman ve olay sırasını hatırlamaya çalışmak olayın episodik (hikayesel) kayıtlarına erişmeniz ve hatırlamanızı sağlayabilir.  Daha sonra kaybetme süreci içinde geçen eşya, yer vb'yi gözünüzün önüne getirmek size bir şeyler hatırlatabilir. Bu hatırlama sürecinde relaxed attention(rahat dikkat) kullanılmalı, bilinçaltının istenen sonucu getirebilmesi için imkan sağlanmalıdır.

Görsel modalitenin bir özelliği de semantik olarak zayıf olmasıdır.  Çünkü görüntüleri ilişkisel parçalara ayırmak ressam olmayı gerektirir.  Normal bir insan 'otomobil' deyince kafasında bir yaklaşık görüntü belirir.  Ama arabanın 'tekeri' için kelimesel araba - teker semantik ilişkisinden başlayıp sonra 'teker'in görüntüsünü hatırlar.  Görüntüler arasında semantik ilişki ressamların durumu dışında yoktur.

Ali R+ SARAL